نقش مشاوره و روانشناس در سلامت سالمندان
رضوانه عظیمی نیا _ روانشناس بالینی
اینکه یک سری از علایم اختلال در سلامت روان مثل اختلال تمرکز،تحریک پذیری،خلق افسرده ،کاهش انرژی واضطراب به دلیل سالمندی است یک باور غلط است شاید بعضی تغییرات در تواناییهای ذهنی سالمندان اجتناب ناپذیراست اما یک فرایند پیری سالم ،شامل تغییر ناگهانی شخصیت افراد و از دست دادن هوش یاحافظه نمیشود بنابراین در صورت وجود چنین علایمی بهتر است به یک روانشناس یا روانپزشک تخصصی سالمندان مراجعه شود زیرا ممکن است فرد سالمند حرفهایی داشته باشد که نتواند به اطرافیان خود بگوید و یا کمکی لازم دارد که انجام آن از عهده متخصص برآید نه اطرافیان .بنابراین باید بستری فراهم شود که بتواند با یک متخصص صحبت کند و مسائلش را حل کند
*علائم اختلال در سلامت روانی سالمندان
ترس از مرگ- افکار خودکشی-تغییر درالگوی خواب - مشکلات حسی به ویژه دیداری شنیداری-کاهش نیرو به علت تغییرات فیزیولوژی بدنی-روان پریشی- تغییر در تمایلات یا قابلیت های جنسی- مشکلات مربوط به فکر و حافظه-تاثیرپذیری- بیماری آلزایمر-احساس تنهایی- عدم سازگاری- اضطراب- احساس ناکامی-احساس گناه -خستگی-فراموشی به علت تغییرات فیزیولوژیکی-از دست دادن عزیزان-استرس ها
*سوء رفتار و سالمند ازاری
هنگامی که بحث خشونت در خانواده مطرح است اغلب از زنان و کودکان به عنوان قربانیان اصلی خشونت در خانواده نام برده میشود و از سالمندان کمتر یاد میشود سوء رفتار با سالمندان به صورت عمدی یا غیرعمدی به وسیله اعضای خانواده یا مراقب نیز یکی از اشکال خشونت در خانواده به حساب می اید ، که تاثیر به سزایی در کاهش سلامتی و امنیت سالمندان دارد انواع خشونت عبارتند از : *خشونت جسمانی مانند تنبیه بدنی ، خشونت روانی مانند تحقیر، دشنام از میان بردن اعتماد به نفس، دوست نداشتن سالمند و سرزنش مداوم او *خشونت اقتصادی مانند سلب مالکیت سالمند برای اموالش و نداشتن حق انتخاب برای محل سکونت خود ، *خشونت اجتماعی انزوای اجتماعی و ممانعت از برقراری روابط اجتماعی و خشونت جنسی که همگی از جمله انواع خشونتهای است که سالمند در معرض انها قرار دارد و موجب بروز احساساتی چون بی میلی به زندگی، سرزنش خود، نداشتن اعتماد به نفس و نگرش مثبت، احساس یأس و ناامیدی و درماندگی، ترس از مردم، اضطراب، احساس گناه، احساس حقارت، احساس عدم شایستگی و خودارزشمندی و در نهایت کناره گیری سالمند می شود. بیشترین خشونت که در مورد سالمندان عمومیت دارد خشونت روانی است. توهین های کلامی مانند فریاد زدن یا تهدید کردن، یادآوری فراموشی ها، ناتوانی ها و اشتباهات آن ها از جمله رفتار های رایج با سالمندان است که آن ها را منزوی می کند و مانع از مشارکت در کار ها و بیان نظرات شان می شود . در این زمینه و برای کمک به سالمندان وجود مددکار سالمندان بسیاری ضروری است مددکاران در حوزه حمایتهای اجتماعی و حمایتهای روانی با توجه به شرایط و نیازهای خاص دوران سالمندی می توانند نقش موثری در دوران سالمندی داشته باشند. گذشته سالمندان را تا خودشان روایت نکرده اند، به طنز و کنایه به رخشان نکشیم چرا که باعث ناراحتی شان می شود .سالمندان هوش اجتماعی و احتمالا هوش هیجانی بیشتری در مقایسه با ما دارند و تمایز میان احترام و ترحم را بیشتر درک میکنند پس به هیچ وجه با انها با ترحم رفتار نکنیم و آن ها را برای ساده ترین تصمیم گیری ها وابسته به خود نکنیم. سالمند حق دارد محل زندگی خود و نوع درمان و پزشکش را مشخص کند، سالمند میتواند برای اموال خود تصمیم بگیرد باید از تحمیل نظرات به سالمند جلوگیری کرد زیرا با اینکار اعتماد به نفس آن ها را کاهش می یابد همچنین نباید رفتاری کنیم که باعث شود انها فکر کنند مورد غفلت و بی توجهی قرار گرفته اند
* علل استرس و افسردگی در سالمندان
استرس علاوه بر اثرات مخربی که بر کارکردهای جسمانی فرد سالمند می گذارد می تواند برعملکرد سیستم روانی ، عصبی و رفتاری او مانند ، تفکر ، خلق ، تمرکز و حافظه نیز تاثیرگذار است . ضمن آنکه استرس باعث اضطراب و افسردگی نیز می شود .کاهش یا از دست دادن اعتمادبه نفس ، کاهش فعالیت و تحرک و همچنین از دست دادن دوستان و نزدیکان، کاهش استقلال مادی و جسمانی و بیماری های مزمن، فشارخون بالا، افزایش بی نظمی تنفسی، تپش قلب اختلال در تمرکز علایم و نشانه های عوامل استرس زا در سالمندان است وقتی که قدرت تطابق و سازگاری در سالمندان کاهش می یابد، استرس و اضطراب می تواند باعث بروز مشکلات حادی و تشدید بیماری ها در این سن می شود و سلامتی آنها را به خطر می اندازد همچنین افسردگی در سالمندان نیز می تواند به علت بروز اتفاق های ناگوار در زندگی شروع شود سوگ عزیزان ، از دست دادن سلامتی، بالا رفتن سن و نزدیک شدن به مرگ یا مراقبت از یکی از عزیزان به علت بیمار شدن مجرد و تنها بودن و نداشتن دوستان صمیمی علل بروز افسردگی در سالمندان است.
*توصیه هایی به اطرافیان سالمند به منظور اصلاح شیوه زندگی سالمندی
* سعی کنید شرایطی برای فرد سالمند ایجاد کنید زندگی برایش سرشار از لذت شود مثلا قدم زدن در فضای آزاد یا تماشای فیلم مورد علاقه یا هر کاری که سالمند به آن دلبستگی دارد، می تواند به او کمک کند. استفاده از فضای سبز و آزاد برای تغییر روحیه سالمندان حتی با ویلچر برای آن ها که توان راه رفتن ندارند تاثیر بسیاری در کاهش افسردگی دارد. تلاش کنید تا با انتخاب ورزش های مناسب برای دوران سالمندی به همراه سالمندتان به ورزش بپردازید
*به خوراک و پوشاک سالمندان اهمیت دهید زیرا به آنها حس مورد توجه بودن می دهد که باعث آرامش و شادی آنها می شود.
*تلاش کنید او را از تنهایی و گوشه گیری دور کنید افراد سالمند با داشتن دوست هایی هم سن و سال خود، بهتر می توانند آنها را درک کنند و روابط اجتماعی شان تقویت خواهد شد بنابراین به آنها برای ارتباط بهتر با دوستان شان کمک کنید.
* به عقاید معنوی و باورهای مذهبی سالمندان توجه کنید و به انها اجازه تصمیم گیری و انتخاب دهید و با آنان در زمیتهای مختلف که میدانید اگاه هستند مشورت کنید
* با استفاده از تصاویر و رنگهای شاد وروشن در محیط زندگی سالمند ایجاد تنوع وتغییر کنیم و او را به زندگی فعال تشویق کنیم مثلا مشغول شدن به انجام کاری در خانه ترجیحا کار مورد علاقه مثل کتاب خواندن تماشای تلویزیون و رسیدگی به گلها
*مطلوب بودن محیط زندگی سالمندی در مواردی حتی بر نیازهای مادی آنان برتری دارد. با ایجاد فضایی آرام و دور از تنش روانی فراهم کردن خانه ای به معنای واقعی کلمه نه تنها به معنای سایبان و پناهگاه آنان را به ادامه زندگی تشویق کنیم
*راهکارهای پیشنهادی برای بهبود کیفیت زندگی سالمندان
* به ذهن ومغزتان هم ورزش دهید ذهنتان را با حل کردن انواع جداول ومعما ها درگیر کنید مشغول یادگیری مهارتی جدید شوید شاید آن فعالیت ها بتوانند، خلاقیت شما را شکوفا سازند هیچ وقت برای یادگیری دیرنیست اطلاعات عمومی خود را با خواندن کتابهای متعدد افزایش دهید راه سالم نگه داشتن ذهن، مطالعه مستمر است
* سلامت جسمی خود رابه طور منظم وبا مراجعه به پزشک کنترل نمائید و اگر احساس کردید خلقتان تغییر کرده و حس بی ارزشی، میل به تنهایی، دلشوره و اضطراب، کاهش خواب واشتها و کاهش وزن وشکایات متعدد جسمانی را دارید همراه با یکی از اعضاء خانواده به متخصص روانپزشکی مراجعه کنید.
* روابط اجتماعی خود را حفظ کنید و در فعالیتهای اجتماعی مختلف شرکت کنید. همچنین با جوانان در ارتباط باشید و ارزش های فرهنگی را ،به نسل جوان منتقل کنید و احساس عزت نفس خود را حفظ کنید و اعتماد به نفس خود را بالا ببرید
*سعی کنید بادوستان واشنایان خود ،حداقل یک بار در هفته دور هم جمع شوید و با خواندن و گوش کردن به مطالب طنزآمیز روحیه خود و اطرافیانتان را تقویت کنید. از افرادی که دوستشان دارید دعوت کنید تا به دیدن تان بیایند یا با آن ها تماس تلفنی داشته باشید با انها به مهمانی ، سینما ،سفرهای دسته جمعی ، کنسرت و یا خرید بروید
*رژیم غذایی مناسب و مطلوب داشته باشید از همه گروه های غذایی به خصوص میوه وسبزیجات تازه ولبنیات که در حفظ سلامتی شما نقش موثری دارد استفاده کنید. مصرف نمک غذاهای چرب را کاهش دهید ، وزن خود را در حد مطلوب نگه دارید ،استفاده. مصرف دخانیات والکل را قطع کنید یا به حداقل برسانید و به اندازه کافی استراحت کنید تا ذهنی آرام داشته باشید
*مهم نیست چند ساله اید به داشتن عمری طولانی و سرشار از شادابی ، امید داشته باشید خوش طبع و با قدرت باشید کافی است از همین لحظه بیشتر مراقب سلامتی خودتان باشید تا در سال های بعد، از زندگی سالم تر وبا نشاط تری برخوردار باشید و با کاهش فشار روانی و استرس با انجام فعالیتهائی مانند: پیاده روی ، قدم زدن ، بازیهای ورزشی و سرگرمی های مناسب و به کار بردن روشهای آرام سازی ، مدیتیشن و یوگا استراحت مناسب و کافی سالم پیر شوید سالم پیر شدن حق همه افراد بشر است
* ورزش کنید زیرا ورزش کردن، باعث کاهش بیماری های مزمن ،کاهش فشارخون،کاهش چربی خون کاهش بیماری های قلبی عروقی وکاهش بروز پوکی استخوان،بهبودعملکرد تنفسی وبهبود جریان خون وحفظ وزن ایده ال وتناسب اندام ودر نهایت احساس کلی آرامش جسمی وروانی می باشد.
*یکی از جنبه های مهم سلامت روان ، بعد معنوی است. اگر مسائل معنوی و روحانی به شما احساس خوبی می دهد سعی کنید ارتباط خود را با این موضوعات حفظ کنید . هر گونه عقاید مذهبی یا معنوی که دارید سعی کنید آن را تقویت نمائید . این ها ممکن است که به تخفیف افسردگی در سالمندی کمک کنند و یا حتی عامل دفاعی در برابر آلزایمر باشند
موی سپید سالمندان ، کتاب پربهای تجربه ها است بر قامت به رکوع رفته انها سجده احترام بگذاریم و بر دستان پینه بسته و لرزان انها و زیبایی چشم گیرشان که زیر موج چروک های صورتشان جمع شده است بوسه مهر زنیم و بدانیم که احترام به سالمندان در حقیقت احترام به فردای خودمان است .